Η κατάλληλη ερώτηση

6+1σχόλια για το θεατρικό έργο : Η Αγγλίδα ερωμένη / L’Amante anglaise της Μαργκερίτ Ντυράς / Marguerite Duras

Δημήτρης Κωστελέτος

Με αφορμή τη παράσταση στο Θεατρο ΕΚΣΤΑΝ 3/3/2024

 

1. Το μυστικό του διαμελισμένου σώματος

Ξέρω ότι όσο πιο ξεκάθαροι είναι οι εγκληματίες σ’αυτά που λένε

τόσο περισσότερο τους σκοτώνουμε!

 

 

Η Κλαίρη Λαν θα διαφυλάξει το μυστικό της. Με αυτό που κρύβουμε κυρίως ζούμε παρά με ότι φανερώνουμε! Αυτό θα την κρατήσει ζωντανή, στη φυλακή ή στο ψυχιατρείο των Βερσαλλιών. Επιθυμεί όπως ισχυρίζεται την αλήθεια, να χυθεί όλο το φως. Από την άλλη όμως ξέρει ότι η καθαρή ομολογία οδηγεί τον εγκληματία στο θάνατο. Υπάρχει κίνδυνος! Ο δρόμος της την πήγε κατευθείαν στο έγκλημα! Δε θα αποκαλύψει όμως που έβαλε το κεφάλι της κωφάλαλης Μαρίας Τερέζα Μπουσκέ, που παραδέχτηκε ότι σκότωσε. Με τον τρόπο αυτό το δολοφονημένο σώμα παραμένει ανολοκλήρωτο πτώμα για όσους το αναζητούν! Μόνο όταν ξαναβρεθεί το κεφάλι θα είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι ήταν πράγματι αυτή, που σκοτώθηκε. Βέβαια τα χέρια, που βρέθηκαν, θα ήταν αρκετά, ισχυρίζεται η ίδια. Αρκετά για όλους; Οχι όπως φαίνεται !

 

Τα αποκάλυψε όλα η Κλαιρη Λαν για το έγκλημα, το διαμελισμένο σώμα, το διαμοιρασμένο στα τρένα. Μίλησε για τις νυχτερινές διαδρομές, μεταξύ του σπιτιού της και της γέφυρας της σιδηροδρομικής γραμμής! Όλα τα φανέρωσε εκτός από το που έκρυψε το κεφάλι. Το κεφάλι την απασχόλησε πολύ! Σε ποιο μέρος να το βάλει! Του έκανε ολόκληρη κηδεία! Στην αρχή είχε αντιληφθεί τη κηλίδα στο λαιμό. Το κεφάλι ήταν αυτό που έβγαλε την Τερέζα Μπουσκέ έξω από το θάνατο! Αυτό μονο δεν πετάχτηκε στα τραίνα, δεν αποκαλύφτηκε και έγινε το κρυμμένο πράγμα, το αντικείμενο της συνεχούς αναζήτησης! Καθώς κρύφτηκε διασώθηκε απο την ανυπαρξία! Το κεφάλι είναι αυτό που λείπει για να ολοκληρωθεί η εικόνα και μαζί της να αποκαλυφθεί, αυτό, που η ανδρική σκέψη του εξεταστή θα ονόμαζε λόγο η κίνητρο! Είναι το σκοτεινό σημείο, η μαύρη τρύπα, η κενή θέση, που προκαλεί την συνεχή διερώτηση/περιφορά της υπόθεσης, μια διολίσθηση της σημασίας, που αναβάλει την ετυμηγορία, με τον διώκτη αδιαλείπτως παρόντα, σαν ένα κοντινό φίλο, που ψάχνει αέναα μαζί της, προσπαθώντας να διατυπώσει τη <κατάλληλη> - για ποιον άραγε - ερώτηση ! Ενα έγκλημα αφοπλιστικά ομολογημένο/φανερωμένο και συνάμα κρυμμένο/ανεξιχνίαστο και την Κλαίρη ενδόμυχα <ασφαλή>, να απολαμβάνει το ανομολόγητο παιχνίδι της, μέσα στη ψύχωση της! Αυτο το πέρα δώθε, για να θυμηθούμε τον Freud ! Η <καθαρή > Κλαιρη ενώ φωτίζει-καθαρίζει ταυτόχρονα εμποδίζει το ξεκαθάρισμα!

 

2. Η πλημμυρίδα της τρέλας

Η Κλαίρη Λαν αισθάνεται τρελή μερικές φορές. Στην αυλή της φυλακής δεν υπάρχει χορτάρι. Η Κλαίρη Λαν αναζητά πάντα ένα κήπο! Η Κλαίρη Λαν είναι πάντοτε έτοιμη να μεταβεί στον μεθοριακό <κήπο των επίγειων απολαύσεων>, ολάκερη, πλυμένη, χτενισμένη, με στρωμένο κρεβάτι και τακτοποιημένο δωμάτιο, χωρίς υποχρέωση, χωρίς τίποτε να βρεθεί πίσω της, αν κάποιος ήθελε να ψάξει! Δε θα έβρισκε τίποτα παρά μόνο καθαρά ίχνη. Αυτή η ίδια ελεύθερη σαν πεταλούδα, απο λουλούδι σε λουλούδι, εξοικειωμένη με το χάος της τρέλας, εκεί όπου καταλύεται η διάκριση βάθους & επιφάνειας, στη διπλανή πόρτα με την άλλη πλευρά, στο πορώδες άρα διαπερατό όριο με την ευφυία, εκεί όπου ο γνωστής γίνεται ένα με το αντικείμενο της γνώσης, σμιλεύει το ιδιαίτερο ως τον σημαντικότερο ενισχυτή της επίγνωσης και γιατί οχι της απόλαυσης!

 

3. Ο αδύνατος έρωτας

Η εικόνα του κήπου-παραδείσου φέρνει στη Κλαίρη τη νοσταλγία για τις χαμένες, αδύνατες αγάπες του Καόρ-παρελθόντος! Μερικές φορές παραμένοντας ακίνητη στο τσιμεντένιο παγκάκι του κήπου έκανε έξυπνες σκέψεις. <Ότι παραμένει ζωντανό μας γλιτώνει από το θάνατο>. Ο έρωτας που αναπολεί, που παραδρομεί στα λόγια της, είναι ένα άρωμα, σαν αυτό, που βγαίνει από τα βλαστάρια της μέντας, mint-amante, το αγαπημένο της φυτό, που φυτρώνει στα νησιά, που υπάρχουν πρόβατα - υποθέτω πως εννοεί της θυσίας - και φυτρώνει στον κήπο της μέσα απο τις ρωγμές στο τσιμεντένιο παγκάκι. Ο έρωτας - τρελα, mint-madness για τον μεσίτη του Καόρ, αυτόν τον <υπέροχο άνδρα>, τον < ενδιάμεσο > που την αγάπησε και την απομάκρυνε από το Θεό. Αυτός- ο επίορκος , που όπως ισχυρίζεται της είπε ψέματα και ο ουρανός κατέρρευσε. Σκέφτεται την απόπειρα αυτοκτονίας της εκείνη την εποχή! Τρία χρόνια αργότερα συνάντησε τον άνδρα της. Δεν έκανε παιδιά μαζί του! Θυμήθηκε τον Πορτογάλο Αλφόνσο να καπνίζει και να χαμογελά. Αναλογίστηκε την ελπίδα/αυταπάτη, που είχε πριν δώδεκα χρόνια, ότι η αγάπη του Αλφόνσο θα την οδηγούσε μαζί του στο σκοτεινό δάσος. Τελος θυμήθηκε τη Βιόρν, που ξέχασε να κοιτάξει για τελευταία φορά όταν την πήρε η αστυνομία.

Βαρέθηκε να περιμένει και προτιμά τη θλίψη του κήπου η την ησυχία του κλειστού δωματίου - τάφου, για να κλειστεί, να μπορέσει να γίνει η παρουσία της αισθητή καθώς θα ανοίξει το

 

παράθυρο ή θα σπάει τα πιάτα, ώστε κάποιος να την ακούσει και να την οδηγήσει έξω. Κάνει συχνά κινήσεις, σίγουρα απότομες, εμφανώς αδέξιες, λίγο καταστροφικές προκειμένου να ακουστεί.

 

4 - Το βούισμα

Το βούισμα, οι ακατάπαυστες σκέψεις της διάσπασης, ήταν πάντα το πρόβλημα. Αυτή η συνεχής εναλλαγή του ανακατέματος και του διαχωρισμού, του πολλαπλασιασμού και της διάρκειας, της έντασης και του κολλήματος. Αυτή η αλόγιστη σπατάλη, σκέψεων και πραγμάτων! Στον κήπο μόνο υπήρχε η απόλυτη ευτυχία! Τώρα όλα έχουν τελειώσει! Ανάμεσα στον κήπο και τα υπόλοιπα υπάρχει η στιγμή, που αρχίζει το μαγείρεμα. Μία ώρα πριν το τέλος του κόσμου, για να σκεφτεί, με ένα μολυβένιο καπάκι στο κεφάλι, που δεν μπορούν να διαπεράσουν οι σκέψεις. Βασανιστικό πράγμα, που μπορεί να την οδηγήσει στην αυτοκτονία. Πότε πότε, κάποιες σκέψεις για τη ζωή, τα πάθη, τα σφάλματα, βγαίνουν από το καπάκι, για να πάνε που; Πουθενά! Το ότι έβγαιναν πάντως ήταν ευτυχία για εκείνη. Αυτό, που οι άλλοι θα το άκουγαν σαν πυροβολισμό.

 

5. Το Υπόγειο Η επικίνδυνη κρύπτη

Η ζωή της κατάντησε γελοία! Γεμάτη οδύνες! Τη νύχτα ακούει να χτυπούν ανθρώπους στα υπόγεια της Βιορν. Στο υπόγειο ήταν/τοποθετήθηκε η Μαρία Τερέζα Μπουσκέ, στις τέσσερις το πρωί. Το σπίτι έμοιαζε να γέρνει από τη μία πλευρά σαν η νεκρή να είχε κυλήσει στο βάθος του. Αυτός ήταν ο λόγος, που έπρεπε να είναι κανείς προσεκτικός, να κρατάει γερά από την κουπαστή αν ήθελε να κατέβει. Απο το Υπογειο αναδύονται φαντάσματα! Το υπόγειο ήταν ο φαντασιακός/ πραγματικός τόπος για να εναποθέσει με ασφαλεια τη Μαρία Τερέζα! Για να ξεφορτωθεί το πτώμα. Μνημείο και κοιμητήριο των χαμένων ερώτων ήταν το Υπογειο ! Σε έναν τοίχο του ήταν γραμμένο το όνομα του Αλφόνσο και στον άλλο τοίχο η λέξη Καόρ. Η διπλή εγγραφή ! Το υπόγειο είναι ένας μυστικός, ανίερος τόπος. Μία κρυψώνα, απωθήσεων και τραυμάτων, που παρατείνει κάθετα το χρόνο και δίνει ύπαρξη στη κρυφή απόλαυση και έμμεσα παράταση στη ζωη!

​

6. Έγκλημα στη πράξη & στο όνειρο !

Οι σκέψεις της τελικά δε μπαίνουν σε τάξη. Κάποτε ονειρεύτηκε ότι σκότωσε όλους τους άνδρες με τους οποίους έζησε και μάλιστα πολλές φορές τον καθένα. Έπρεπε λοιπόν να καταφέρει να το κάνει μία φορά πραγματικά, στην πράξη. Ποιος όμως ο λόγος να σκοτώσει τη Μαρία Τερέζα Μπουσκέ; Το δικό της αίμα, την κωφάλαλη ξαδέρφη, με το ίδιο επίθετο, την κοινή καταγωγή από το Καόρ, τη γελαστή χαρούμενη γυναίκα, που έπαιζε στο δρόμο με τις γάτες, με την οποία μοιράζονταν την ίδια στέγη, τα ίδια φαγητά! Έναν κανονικό άνθρωπο! Θα ξεγελιόταν αν έλεγε ότι 

τη μισούσε. Απλά η Κλαίρη Λαν ισχυρίζεται ότι έχει έναν χαρακτήρα, που δεν αντέχει τους ανθρώπους, που τρώνε πολύ και κοιμούνται καλά! Βρίσκει τρομακτικό το κρέας γιαχνί, που τους έφτιαχνε η μητέρα της όταν ήταν μικρή και η Μαρία Τερέζα, η ξαδέρφη-μαγείρισσα, απλά συνήθιζε επίσης να μαγειρεύει. Δεν της άρεσε να την φιλάει! Δεν ταίριαζε τελικά με το σπίτι -η ξαδέρφη-έτσι χοντρή, που ήταν! Ούτε ο σύζυγος της ταίριαζε, που ήταν φαρδύς και ψηλός. Υπάρχουν πράγματα, που δεν ταιριάζουν με το σπίτι. Είναι θέμα αισθητικής;   Μάλλον ! Είχε πει ότι η Μαρία Τερέζα έμοιαζε με ένα μικρό βόδι. Δεν τη σκότωσε όμως γι αυτό. Ονειρεύτηκε πάντως το έγκλημα, που έκανε. Με κάποιο τρόπο δηλαδή το επιθύμησε η το δέχτηκε η το έκανε ανεκτό !! Η Κλαιρη Λαν συνήθως δεν ονειρευόταν!

​

6+1- Ο αποχρών λόγος & η κατάλληλη ερώτηση

..η Μαρία Τερέζα, που στέκεται στο ρεύμα του αέρα και την κοιτάζει

Την φαντασίωση της Κλαίρης ότι την απαγάγουν από το σκοτάδι του τάφου και την ανασύρουν στο φως, τη συνέχιση της πλημμυρίδας της τρέλας, το ξετύλιγμα της κρυφής απόλαυσης, το

<θεραπευτικό> της παραλήρημα, εμποδίζει, να το πω απλά, δεν παρακολουθεί στη καλύτερη περίπτωση η διακόπτει στη χειρότερη, με το βλέμμα/παρουσία της, εκείνη, η Μαρία Τερέζα! Ο σύζυγος της το ξέρει! Δεν τον αγάπησε ποτέ! Αυτός έφερε τη Μαρία Τερέζα Μπουσκέ. Το έκανε οχι για αυτή, τη γυναικα του, αλλά γιατί η Μπουσκέ δεν του κόστιζε τίποτα. Και ισως για να την βοηθήσει, που ήταν κωφάλαλη εκ γενετής. Έπρεπε να βρεθεί κάτι να κάνει. Ήταν πολύ δυνατή και ευδιάθετη. Ήταν όμως σημαδεμένη τελικά για τη Κλαιρη με μία κηλίδα στο λαιμό! Θα μπορούσε να την είχε προειδοποιήσει ώστε να ξέρει τις σκέψεις, που έκανε στον κήπο, ότι είχε απαντήσεις και για αυτή. Αλλά πως; Μιλώντας της; Αυτή όμως είναι κωφάλαλη. Πως να της μιλήσει; Πως να της κάνει η να δεχτεί απο αυτή την <καλή ερώτηση>, τη κατάλληλη ερώτηση, αυτή που περιλαμβάνει όλες τις ερωτήσεις και πολλές άλλες ανομολόγητες. Την ερώτηση, που δεν διασπά! Που ακούει καλύτερά πίσω από τις πόρτες! Αδιέξοδο!

 

Θα επιχειρήσω λοιπόν μια έξοδο, μια πρωτη υπόθεση! Θα τολμήσω να το ξεστομιστώ εγω στη θέση της Κλαίρης Λαν : <Θάνατος στη κωφάλαλη> ! Στο όνειρο και μετα στη πράξη! Διότι την αποκλείει απο τη πρόσβαση στο λόγο! Της αποστερεί ως εκ τούτου τον κόσμο όπως θα έλεγε ο Wittgenstein! Η Τερέζα Μπουσκέ ειναι για την Κλαιρη - ως κωφάλαλη - < απο την ίδια πλευρά > Μια τεράστια βουβή μάζα κρέατος! Θάψιμο & απώθηση επομένως της αξίζει, απόκρυψη στο σκοτεινό υπογειο/ασύνειδο! Για να δοθεί διέξοδος! Να παρει τη θέση της Μαρίας Τερέζα κάτι άλλο, να ερθει στο προσκήνιο όπως συνέβη, ο εξεταστής ! Τουλάχιστον αυτός την ακούει και κυρίως την ρωτά ! Η <ακριβής> <μαλακή διείσδυση> του εξεταστή συνομιλεί ερωτικά με τη

 

Κλαιρη! Άλλης τάξης σίγουρα λόγος, διάφορης - <εστιασμένης απόλαυσης>! Ομιλία - απόπειρα σκέψης στεγνά/σφιχτά <αντρική> αλλά τελικά   βολή αποδεκτή απο την ευήκοη σωματική φωνή και τον αλλο τόπο της < εκτεταμένης απόλαυσης> της <γυναίκας>, να το διατυπώσω έτσι για να θυμηθούμε λίγο το Lacan του <Encore>! Σε αντίθεση πάντως εμφανή με τη σχεδόν κωμική επιφυλακτικότητα, τη ναρκισιστική απόσταση-καθρέφτισμα του συζύγου της Πιερ Λαν, που μεταφέρει στη γυναικα του τη δίκη του σύγχυση !

 

Τη σκοτώνει όμως για αυτό τον αποκλεισμό μετα απο είκοσι περίπου χρόνια; Δύσκολο να γίνει αποδεκτό! Η Τερέζα Μπουσκέ, αν το σκεφτούμε, είχε και μια άλλη πλευρά εκτος του πεδίου του λόγου! Οχι σαν η κωφάλαλη της <ίδιας πλευράς> - όπως με θαυμαστή ακρίβεια το διατύπωσε η Κλαιρη - αλλά ως πραγματικό σώμα, που μερικές φορές - όπως είπε πάλι η Κλαιρη - έβγαζε κραυγές! Η Τερέζα Μπουσκέ ως βλέμμα ! Πραγματική ως γέλιο, ως χαμόγελο, βαρειά παρουσία, που ήταν απο την <άλλη πλευρά>! Ενας <κανονικός άνθρωπος>! Γιατί τη σκότωσε λοιπόν ;

 

Αν γίνονταν σε αυτή, στη Κλαιρη Λαν, η σωστή ερώτηση η ίδια ορκίζεται ότι θα απαντούσε γιατί σκότωσε. Αλλά δεν της γίνεται! Απο ποιον να γίνει άλλωστε, από ποιο τόπο και προς ποια κατεύθυνση να γίνει η <σωστή> διερώτηση/κατονομασία, να αναληφθεί αυτό το επικίνδυνο παιχνίδι κυριαρχίας, να γίνει η έγκυρη μαρτυρία & συμπερασμός ώστε να βρεθεί ο λόγος ο αποχρών, ο λόγος που αγνοήθηκε! Όχι - όπως λέει η ίδια - να γίνει πάλι η ερώτηση αποκλειστικά σε αυτή. Να αναζητηθεί ο λόγος αλλού, στο σπίτι, στο μαχαίρι, στον άλλο, γιατί όχι στον ίδιο το θάνατο! Εμεις στην πρωτη υπόθεση μας σεβαστήκαμε με ένα τρόπο αυτή την επιθυμία. Δεν τα καταφέραμε όμως επαρκώς! Γιατί λοιπόν σκότωσε; Αν ήξερε να το πει δε θα βρισκόταν τώρα στη θέση αυτού, που δέχεται ερωτήσεις. Οι ερωτήσεις παρελαύνουν αλλά η σωστή ερώτηση δεν αναγνωρίζεται. Είναι η ερώτηση, που σε ανοίγεται στην απάντηση, που την εμπεριέχει! Ισχύει όμως και το αντίθετο! Αυτός είναι ο λόγος, που η απάντηση της, είναι πάντα ερωτηματική! Δεν κάναμε επομένως την κατάλληλη ερώτηση ! Υπάρχει όμως τελικά αυτή η <κατάλληλη ερώτηση>; Θα ρωτήσω εγώ τώρα με τη σειρα μου! Μήπως να υποθέσω ότι ο εξεταστής είναι ένας αποτυχημένος παρατηρητής; μήπως είναι αδύνατη η έγκυρη μαρτυρία του τραυματικού πόνου; Μήπως η ερώτηση είναι και αυτή υπό συνεχή διερώτηση;

 

Δεν βλέπω να τελειώνουμε εύκολα! Μια άλλη τρίτη υπόθεση ισως μένει να προσδιοριστεί, που να αιωρείται πιθανά ανάμεσα στις δυο προηγούμενες υποθέσεις …κοκ Χωρις να το θέλω μιμούμαι τον Πλάτωνα των ανοικτών διαλόγων!

 

Κάτι θα είχε υποψιαστεί αυτός ! Καλώς ήρθατε λοιπόν στο φαντασματικό, παραληρηματικό κόσμο της Κλαίρης Λαν! …και οχι μονο! καλώς ήρθατε στο κόσμο μας ! Στον τρελό, παραληρηματικό κόσμο του < νοήματος > στο κόσμο μας, που αναζητά εναγωνίως το λυτρωτικό <γιατί> !

Σας ευχαριστώ πολυ για την προσοχή σας !

 

Τα τα έξι συν ένα σχόλια αφιερώνονται στον άνθρωπο του θεάτρου Γιάννη Σταματίου, σε αναθύμηση του ζεστού βλέμματος με το οποίο με περιέβαλε! Τα παρουσίασα προσπαθώντας να δώσω σημασία στο εργο της Ντυράς και να αποδώσω τα οφειλόμενα στην αποκαλυπτική παράσταση στον πολιτιστικό πολυχώρο ΕΚΣΤΑΝ. Στην

εμπνευσμένη θεατρική διδασκαλία του Ζαν Πολ Ντενιζόν, που σεβόμενος το κείμενο της Duras έδωσε υπόσταση στη ψυχοπαθή Κλαιρη Λαν, στον αναβλητικό, επιφυλακτικό ναρκισευόμενο σύζυγο & στον <φιλικό διώκτη> εξεταστή. Στη καταλυτική παρουσία της Ελενη Παπαχριστοπούλου στο κεντρικό ρόλο και τις υποδειγματικές ερμηνείες απο όλους τους άξιους συνεργάτες της.

Δημήτρης Κωστελέτος

​

Η ΑΓΓΛΙΔΑ ΕΡΩΜΕΝΗ

της Μαργκερίτ Ντυράς Αστυνομικό ψυχολογικό δράμα Συντελεστές της παράστασης :

Κείμενο: Μαργκερίτ Ντυράς

Σκηνοθεσία, Σκηνικά:Ζαν – Πωλ Ντενιζόν Πρόσωπα και ερμηνευτές:

Εξεταστής: Πέτρος Αποστολόπουλος, Πιερ Λαν: Γιάννης Νικολόπουλος Κλαίρη Λαν Ελένη Παπαχρηστοπούλου

Μαγνητοφωνημένη φωνή: Φώτης Θωμαΐδης

Μετάφραση/ Διασκευή: Ελένη Παπαχρηστοπούλου

​

ΤΟ VIDEO ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ